Amets eta errañu
Martin Ugarte
Beti gisara bart arratsean
gabak berekin estalgipean
bildu didanen arnasa.
Aulduaz naron zaiñen ikara,
onek aldatu lelo bitara...
Loan barnean ametsa!
Ori ametsa, lo-bete orrek eman didana...
Amets illuna! Gabak duin illun arpegia,
amonatxo bat abegi otzak oro mindua
Eliz-ateetan arri otzean exeria...
Errukarria!... Negar etsian ezpai urtuko,
ta gor egiñaz ardagei gisa erritarra...
Apika, noizpein aiton-amonen «egunon» sollak
baizekarkion une motxeko irriparra.
Zerk ote zeukan dardara larriz, zerk ote zeukan
ez zar ez gazte, ille zillardun andretxoa?
Garratz miñaren malko lodiak dindirriz eta,
ortze-ari lez arpegi azal limurtua...
Alargunaren tankeraz oro gorputz jausia,
zimurkuren ortz, itzal ospelez lits-etenak...
Gar moltxo illak txurtuaz daron argizaxi lez
soin biurrean nabarmen zaitzon zain irtenak.
Eztezu soilki legor pizer bat ekaitz aldikotz?
Nundibaitetik jaurtia zagoz onanean...
Gaztetasunak aldi motxeko lillura pintzak,
edertasunak, agian utzi dizunean?...
Itzal berean irriparraren kiñu argiak
illaz zaraman ozkirriaren negar-muxka.
Beatzunaren garratzondoa arnas batean
batekoz-beste irauli zitzon ezti-lika...
* * *
Orain negarra...
Orain algara...
Zoramindurik altzagoz edo...
lotsa-mendera ezia oro?
Eguzki berak
odet murkoan
sartu-irtenaz
bein-beingoan,
orain irripar
negarti gero,
zeuk duin aldakor
zeuk bezin zoro,
urre-dizdira
axal daro.
* * *
Etzan edozein
artega zegon andrea.
Etzan edozein,
lander iduri Erregin!
Erregin berestu gabea...
Etzan edozein...
Nor ote zan?...
Erri xeearen ezur mami.
Aundizki maian itzal nagi...
Gazte parpaillen ore-min,
zaar girorakotz neskatil?...
Nor, nor zera amonatxo?...
Gabaren ostalari mutu...
Aize orru izugarri,
zilimoltsoz zeure gain dezu!
Beingoan irripar.
Beingoan negar.
Aizdira argia estalgi
malkoak ikusi eztaizudan?
Zergatik eztidazu
arpegirik emon?
Sasi-belarri sorrak
dabizkigu urrun.
Zure oiñots arinak
doi-doi ditut entzun.
Estali nai zenduke
miña nun darozun?...
Nor, nor zera amonatxo?...
Gabaren ostalari mutu...
Aopean esaidazu nor zeran,
bakar-bakarrean nauzu...
Beingoan oskarbi,
Beingoan laño...
Nere belarriak
ezdute entzungo
biotzak baño...
* * *
Lo-kuluxka bat egin ondoren,
amets berera itxu nengoen
begiak arri otzera,
Ta amets naron amonatxoa
etxalde barna ibil gaxoa
eskalearen antzera.
Ain apal ezik, aterik-ate,
an-or eskatu eskua bete,
ta onek jaurti albora...
Ikusmen ortaz unean bertan,
amets berria nere lo-baitan,
korapildu zan lengora.
Zuzper ondore jakinai miña,
lo-zorro ganduz amets ixilla,
barne sarean lepora.
Lo-txintak erne, landuak urtu,
zalantzak jeiki, etsiak moztu,
korapildu zait lengora.
* * *
...ta barne illunean
naroan amets,
ixillean gorde aldi batez,
erlea lore-ninian lez...
Begipetik dijoakit,
eztakit nora.
Irudi uts zanezko
amona bera...
Izarrak mugiraz
goi-sapaietan,
orduak itzalean
gabaren baitan.
Eta bazijoan nora ezean,
eztakit nora...
Gandua begietan
Illunaren errañutan
mendi-bideak gora...
Emazteki negartiaren
arpegi larmintz zarra,
auts-arre axaletan darok
mendi-bide ziztorra...
* * *
Malkoak tantoka utziaz
lur-ezpalean or-emen,
ostel-euri duin zizku lodi
auts aparrean nabarmen.
Barne-miñaren gurguruak
bat-banaka jaso arren,
bepuru osin gañeztuak
eztiotzak txoil agortzen.
Ariñaketan dijoakik
Zeru-oskarbi murkora,
malko ospiñak nardario
ore pikorrak bailira...
Lur gandorrera joan doakik
daukanezko ler-girora...
Noren iges?... Esan akidak
mendi-bidexka ziztorra.
Emazteki negartiaren
arpegi larmintz zarra,
auts-arre axaletan darok
mendi-bide ziztorra.
Mendi malkorren mintzo eztira murgil egiña,
ega-txorien eresi-liru sormen bera.
Ciaztetzen zaron larmintz txurtuan gorde eziña
begi urdiñen txingar dizdirak arpegira.
Pago aritzen kutsu zeracnan usai likura
udamamian etorrerako eresia.
An-or-emengo basetxe soillak magal bildura
babes arturik beren ERREGIN goretsia.
Bañan abian aitu zitzaion gazte tankerak
berezko eresi ero algara irritsuak.
Urtuas saron bee-narroiko aize landerrak
ta menditarrei elduko zien gaizkutsuak.
Luzaro barik bere gomuta bezin astun, beltz,
odel moltxoka kiribildua Zerupean,
zlliar illedun amonatxoa bera zegon lez,
Estakit nora, ark jaso zuan egapean!...
Nora, nora zoaz amonatxo?
Gabaren ostalari mutu...
Odei astun asarrea
zilimoltzoz zeure gain dezu...
..ta barne illunean
naroan arnets,
ixillean gorde aldibatez,
erlea lore-ninian lez...
* * *
Orduak amets ikusmiñean
bilduaz naron gau illunean,
t'amonatxoa galtzean...
Nere lo-zorro artan moztu zan
eta dardariz esnatu nintzan,
bera galtzeaz batean.
Artaraño zan nere ametsa,
gogo-barneko irudi utsa
lo-nagiaren jostallu.
Ebaki arren dena beingoan,
aldi gerogo bizi naroan
ikusiaren errañu...
* * *
Ametsaren errañu itxatsia,
gabak nabari lañoan
Egunak illargi laurdenkia lez
ganduak janaz zaroan...
Eta goi-urdiñean
neurri gabeko zabaldian
izar bat geigo dirdiri.
Ta negar axanpa
malko osiñak
erraiñuz aldatuko
goi-bee zirkillak
bere antz, bere iduri.
Iratzartze bakarrak
arnasaren lelo,
lo-ondore nagia
pizkortuaz daro.
Eta begi niniak
zabaldurik oro,
ikusian errañu
sinistatzen nago.
Errañu gandu gabea!
Bai, ta ber-bera
nun eta lañoan...
Irudimen zirrara
odei arro astunean,
goi-urdin oskarbian,
oro nere ondoan.
Zorrotzago
begiratu.
Urbillago
iduritu.
Begia nora
an zegoan...
Amets-giro zaneko kiñuz,
aritzaren gain-sardean.
Ariñaketan bizi-bizi,
len igaro zan bidean.
Begi lausotuok joan zijoazten...
Mendi-bidez, oin-aztal utziak zapalka,
eta sentipen attalak atze-aurre
bat-biñaka:
Gau txoriak txiliokan
Arraitxoak ur-garbitan
lo-gili ziranezko...
Kee-biurra aize gora
ur-axalak narro beera
geldi ta esaneko.
Begi lausotuok joan zijoazten...
Ezta gelditu-be arnas artzeko.
Abian etxalde txatxarrean,
abian uri zabalean,
bidazti nekagaitzaren antz-antzeko.
Eta errañu gandu gabea,
betarteko naroan.
Zorrotzago
begiratu.
Urbillago
iduritu.
Begia nora,
an zegoan...
Arginabar mokoan itz tantoak lez.
Basetxe soillen atariak,
aundizki etxe marmarleak,
eskuan zeuzkan denak
atez-ate zijoan eskaleak.
Ta lentxo lez ardegai
lentxo duin eor emaleak...
Eta zer eskatu?
Mintzo aria bakar
ta bera ukatu...
Gaztetxoen ozkirri otzak,
elduagoen ardurik ezak,
egona ezin luzatu...
Eta bazijoan...
Bazijoan Elizpeko arri otzera,
exerita egon zan toki ber-bertara
«egun onak» itxaro...
Aiten-amon txurtuak
ara-ona astiro,
gazte muskil azkorrak,
lentxo lez txepel eta zoro...
Ene errañu izubera
zergatik egin negar?
Erio-sega aoak
etzarama zu bakar.
Lotsakizun ezpazaitzu
egun argitan zear,
ainbat aterpe badet nik
naiz pirrin eta medar,
biontzat aski genuke
ezgiñake beste bear...
Ametsaren errañu itxatsia,
gabak nabari lañoan.
Egunak illargi laurdenkia lez
ganduak janaz zaroan...
Illunbe sakon ixillean
izarrak parre-irri
osotasun ezin autsian
mintzoa jario-dindirri.
Amets ondore solas-betez,
ixil-mintzoan arnasa lez,
gogo biotzak ari-batez,
goiza nabari urre-ortzez.
Nere gogoak amestu zaitu.
Begi lotiok zure errañuz argitu
ta erne zait Udaberri.
Abian oskarbi,
ta ni zure aintzarako
esanguraz eta mutu.
Biziaren opalmen,
dezakedan neurriz osatzen
muin ixilleko eresiz itotzen,
eta abotsak, doñua josten daragi.
Josi, bildu ta neurtu,
ta neurri ortara biotza kantari
kuku-jolas iduri,
lelo ixillean jalgi ta jalgi...
* * *
Gaba urtu zan, elurra egoak alatsu.
Oskorri litsez goi-zabaldiak lañotsu
t'ametsa egi, argitan.
Argi dizdarian irudimen errañu,
urteen buruz bizi-erio albañu.
EUSKERA zarra, bera zan!...
