Argian ospel
Ugarte'tar Martin
Zagozte izarrok ñirñiraz
Zeru-nabarrean zinzilik;
illargiganako itzala,
Illargi mutil aldakor onek,
kezkati gauzka geure baitan;
betidaniko milla pentsamen
zer danezkoa ausnarketan.
Orra gabaren illun pixuan,
masail bategaz lurrari laztan.
Beste masailla, ospel antzuan
izkutaturik, illunetan.
Olerkarien iturri-erne,
zillar ta urrez estalia.
Amets guzien ama-leena;
itxas nagian gidaria...
Itzulaldi bakoitzean txori, soiñeko ezberdiñak jazki.
Zapietako aur bailitzan, seaska attalkan negarti.
Zillar dirdiretan argi-nabar, neska maitaberan arpegi.
Izardi lurriñetan buru-soil, alargun samindu irudi.
Laurden-giro ainbat begi-itxiz, kiñu-axanpaz lurrari...
Eta zer zeranezko baitan, zenbait siñiskeri...
Daramazun bide neurtuan, ainbat asmakeri!
Egutaroen aldaaro antzuak.
Asarrez altxa diren itxasoak.
Aur-miñez dagoen andrezkoak...
Gabak ainbat txalo-zartada, milla txortxorkeri; Jatorri senaz doakizu, amon
panpox orri...
Eta zerupe ortan
erregin jostari,
esku-zabal banatan
zigor eta sari.
Aldiro iritai medar agin-zorrotz;
osteroan talo-bero usai emanaz guri.
Iñoiz, odol-putzu gorri-nabar,
eguzkia bera illunduaz,
aurren artzen diozu
orren argiari...
Gizonen iritzien arabera
bitxi ziñuten jantzi;
orobat, giza-iritzi soillak
billuzik zaitue utzi.
Auts-erre, auts-pillo elkor ornen.
Bakar egotearen amorruzko kiskal-autsa...
Aita-leen eguzkiren dizdiratzeak
damaizun azal-erraiñu utsa.
Ikusmiñaren gurariz
gizona igo danean,
kupira gabe esan dabil,
eta zure zoritxarrean:
«Bein bear eta orra zapaldu,
illargiari larru-azala.
Urre bailitzan ezagutua
auts-erre moltso, oyan ezpala.
Zaarrez arpegia zimur,
azal latza ta zuldartsua;
mokorra ospelera murgil, e
ta otzean-otz kizkurtua...
Zergatik, gaurdaiño ez argitaldu
bere-berea duanezko gibel izkutua?
Larru-gorrian daroelako noski
illundegi itxu kirestua;
etsipenezko amildegi malkor,
ondorik gabeko leize izoztua,
otz-dardario oiartzun zulakor...
Ez aize, ez bizi, ez arri ez lur;
zerbait danezkoaren ezerez antzua...»
Ixiltzea dagokidan onek, zer diardut, amonatxo,
zuk dezun bai, ta ezko, barrutia gaindik jorraketan?
Ez ote daro oraingoz, bide ber-bera lur elkor onek,
gizonon aundikeri gosezko izurritza ontan...?
Egoak moztu ta moztu goaz lur gaixoki oni.
Urre, zillar, meakiek, erraietatik kentzen.
Ikatz-mendi, arrolio, ibai, iturri,
Berezko emakiñak agortzen...
Aurrerakuntza omen... Giza-ezikeraren
bide-urratze arrigarria!
Lau egunekotz kili-koloka garabizkigun
lurrin-ontzi dantzaria.
Gu, bertan uztaiturik, gor, itxu, zeken;
elkarrekiko ezaugerik eza... Gogorkeria...
Neretzat zazpiek. Zuretzat utsa.
Diru egarria!
Nor zapalketak, burrukak,
amorruzko bakartikeri itxua,
Jainko-txikikeria...
Orra, gure lur gosetiaren biar-etzirako erriñu.
Zu zaitugun antz-antzeko noski...
Txingurri geldigorren auts-pillo izugarria...!
