Errenteria
Errenteria |
|
---|---|
Gipuzkoa | |
Izen ofiziala | Errenteria |
Estatua Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Gipuzkoa Oiartzualdea |
Alkatea | Julen Mendoza (Bildu) |
Herritarra | errenteriar |
Koordenatuak | 43°18′45″N 1°53′59″W / 43.3125°N 1.89972°WKoordenatuak: 43°18′45″N 1°53′59″W / 43.3125°N 1.89972°W |
Eremua | 32,26 km2 |
Garaiera | 7 m |
Distantzia | 7,5 km Donostiara |
Posta kodea | 20100 |
Biztanleria | 39,217 bizt (2011) |
Dentsitatea | 1,22 bizt/km² |
Sorrera | 1320 |
http://www.errenteria.net |
Errenteria —Orereta izenaz ere ezaguna— Gipuzkoako ipar-ekialdean dagoen udalerria da, Donostiatik 7 kilometrora. Udalerriak 31 km² dauzka. Oiartzualdeko eskualdean dago, Oiartzunekin, Pasaiarekin eta Lezorekin batera, eta eskualdeburua da.
Gaztelako Alfontso XI.ak herri karta eman zion 1320an, Villanueva de Oiarso izenarekin; herriaren lehen zantzu idatziak 1210. urte ingurukoak dira.
39.000 herritar inguru dauzka eta Gipuzkoako hirugarren herri jendetsuena da, Donostia eta Irunen atzetik. Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, hamargarren herririk jendetsuena da; eta Euskal Herriko hamabigarrena.
Eduki-taula |
[aldatu] Etimologia
Historian zehar Errenteriak izen ugari izan du.
Herria 1320. urtean sortu zen, Villanueva de Oiarso izenarekin, Orereta izeneko herrixka zegoen tokian. Orereta horren lehen aztarnak 1210. urtekoak dira. Oiarso, herria zegoen bailararen izena zen. Zehazki, 1214an Oiartzungo haranak forua jaso zuen, Oiarsoko Kontzejua izena hartuz. Kontzeju horretan Elizalde, Altzibar, Iturriotz (egungo Oiartzunen) eta Orereta auzoak zeuden (egungo Errenterian)[1].
Villanueva de Oiarso, bertan erregeari errenta ordaintzen zitzaionez, Renteria izenaz ere ezaguna zen. 1368an, badira Villanueva de Oiarso herriari Renteria deitzen zitzaiola adierazten duten dokumentuak.
Villanueva de Oiarsok, sortzetik beretik, legearen aldetik arazoak izan zituen bailarako beste herrixkekin, eta horren eraginez 1453an Oiarso bailarako beste zatia ere herri bihurtu zuen Joan II.ak (geroago Oiartzun izango zena). Lurrak banatzeko bi herrien arteko arazoak zirela kausa, Villanuevako herritarrek, Oiartzungoekin zerikusirik ez izateko eta bi herriak bereizteko, Renteria izen ofizialtzat hartzea erabaki zuten.
Herriaren euskal izen ofiziala Errenteria da. Errenteri edo Errenderi ere erabili dira maiz. Errenteria Renteriaren euskal aldaera da, euskarak 'r'-z hasitako hitzei bokal protetikoa (a- edo e-) lotzeko joera du-eta. Ohikoa izan da euskal formaren erabilera, nahiz eta duela urte batzuk arte izaera ofizialik ez duen eduki. Gaur egun herriaren izen ofiziala (baita gaztelaniaz ere) Errenteria da.
Azken hamarkadetan, Errenteriako zenbait alderdi sozial eta kulturalek herriaren euskal izenak Orereta izan beharko lukeela aldarrikatu dute, herria sortu zen lekuan zegoen herrixkaren izena, hain zuzen ere. Helburu horrekin, Orereta, izena eta izana izeneko azterketa aurkeztu zitzaion Euskaltzaindiari, Orereta izena onar zezan. Euskaltzaindiak, baina, Errenteria hobetsi zuen.
Gaur egun, hainbatetan Errenteria-Orereta forma bikoiztua erabiltzen da, herriko bi joera horiek biltzeko asmoz. Horrela egiten du, esaterako, eskualdeko euskarazko egunkari Oarso-Bidasoko Hitzak.
[aldatu] Geografia
[aldatu] Auzoak
Errenteriak hainbat auzo du. Erdialdea eta alde zaharra izan ezik, auzo gehienak goiko aldeetan daude, erdigunetik malda handiek bananduta. Errenteriak mendi edo baserri giroko auzoak ere baditu, Zamalbide kasu.
- Agustinak
- Alaberga
- Errenteriako Bentak
- Beraun
- Kaputxinoak
- Etxeberrieta (edo Ugarritzeren zati)
- Gaztaño
- Erdialdea
- Fanderia
- Gabierrota
- Galtzaraborda
- Iztieta
- Lartzabal
- Listorreta
- Markola
- Olibet (edo Ugarritzeren zati)
- Ondartxo
- Perurena
- Pontika
- Zamalbide
[aldatu] Udalerri mugakideak
Errenteria udalerriak hurrengo mugakideak ditu:
- Iparraldean: Lezo.
- Mendebaldean: Hernani, Astigarraga eta Donostiako Altza auzoa.
- Hegoalde eta hego-ekialdean: Arano eta Goizueta (Nafarroa).
- Ekialdean: Oiartzun.
- Ipar-ekialdean: Pasaiako badia.
[aldatu] Historia
1210an Oreretaren lehen aipamen idatziak agertu ziren[erreferentzia behar].
Alfontso XI.a Gaztelakoak sortu zuen 1320. urtean, Donostiako Forua eman ziola. Herriaren sorketa-agirian "Villanueva de Oiarso" izenez agertzen baldin bada ere, "(Er)renteria" deitzen hasi zitzaion berehala, bertan egiten ziren itsas-merkataritza jarduerak zirela eta. 1491an Villanueva de Oiarso, Renteria deitzera pasatu zen.
1533 eta 1638an sute handiak gertatu ziren. 1860an industrializazioaren hasi zen. 1974an Musikaste Errenteriako musika klasikoko astea sortu zen. 1977ko Amnistiaren Aldeko Astearen baitan, istilu larriak gertatu ziren Errenterian, hildakoak ere izan ziren. 1979an Espainiako polizia batek Vicente Vadillo Santamaria, Francis, herriko trabestia hil zuen Iztietako diskoteka baten inguruan. Hilketa horri erantzuteko mobilizazioetan, EHGAM sortu zen Errenterian, horren ondoren mugimendu hori Euskal Herri osora zabaldu zen.
[aldatu] Ondasun nabarmenak
Errenteriako hirigune historikoak Erdi Aroko morfologiari eusten dio kaleen trazaketan, lur zatiketan eta etxadiak osatzeko moduan. Hirigune horretan sartzen dira antzinako herria zena eta baita ere XV. mendeko zabalkundea. Hirigune historikoaren bide nagusia Maddalen kalea da, Herriko Plaza osatuz zabaltzen den antzinako izkina.
Goiko kaleak, Eliz kaleak, Erdiko kaleak eta Beheko kaleak osatzen dute garai bateko harresiz inguratutako hiribildua. Hirigune hori handitu egin behar izan zen XV. mendean biztanlegoa handitu zelako, Kapitanenea, Andra Mari eta Santsotena kaleek osatzen zuten hirukiaren bidez. Orduan beste harresi bat egin zuten herriko espazio berri horren inguruan. Apenas gelditzen da harresien arrastorik, baina Goiko kalean Torrekoa eta Morrontxo dorretxeek zutik diraute oraindik ere. Bi dorretxe horiek harresiaren zati ziren eta Nafarroako ateko sarrera zaintzen zuten.
Eraikinen tipologia era askotakoa da baina hiru eta lau solairutako mehelindun etxeak nagusitzen dira. Badira aurreko aldeak harrizko kontrahorma artean dituzten etxeak ere, garaieran aurreratzen direnak beheko solairuarekiko eta erremate gisa harburu landuzko teilategalak dituztenak. Aipatzekoak dira oinetxe armarridunak, bereziki, Zubiaurre Jauregia, Arranbide etxea eta Kapitanenea etxea. Hiriguneko eraikin aipagarriak dira, era berean, Jasokundeko Andre Mariaren Parroki Eliza, euskal estilo gotikokoa, eta udaletxea, XVII. mendean eraikia.
1996ko maiatzaren 7an, Eusko Jaurlaritzak monumentu-multzo izendatu zuen Errenteriako Hirigune Historikoa, Sailkatutako Kultura Ondasuna[2].
[aldatu] Arkitektura
- Torrekua dorretxea
- Morrontxo dorretxea
- San Marko gotorlekua
- Txoritokietako gotorlekua
- Jasokundeko Andre Mariaren eliza
- Mikelazulo
- Maria Magdalenaren baseliza
- Udaletxea
- Iturrizako oinetxea
- Urantzuko oinetxea
- Zubiarreko jauretxea
[aldatu] Leku interesgarriak
- Alde Zaharra
- Añarbe urtegia
Nafarroarekin muga egiten duen urtegi horretan Ozizpe uhartea da, Errenteriaren parte dena.
- Aitzbitarte edo Landarbaso kobazuloak, Listorreta aldean.
- Aldura
[aldatu] Demografia
Errenteriako biztanle kopuruaren igoera oso handia izan zen 1960ko hamarkadatik aurrera. Errenteria industria handiko gunea izaki (Papelera española, Niessen, Campsa...) eta ondoan industria gune garrantzitsuak edukita (Pasaiako portuaren ingurua batik bat), etorkin ugari heldu ziren herrira, sortutako lan eskaintza ugariak baliatzera. Langileotatik batzuk Gipuzkoakoak eta Nafarroakoak ziren, baina gehienak krisialdi latza zuten Espainiako lurraldeetakoak ziren: Extremadura, Gaztela eta Leon eta Andaluziakoak batik bat. Errenteriak biztanle kopuru gehiena 1975. urtean izan zuen 46.360 herritarrekin.
Etorkin horientzat batez ere auzune handiak eraiki ziren, ia planifikaziorik gabe. Horren adibidea Beraun da. Horrek guztiak Errenteriaren itxura eta gizarte antolaketa guztiz aldatu zuen, hirigintza arloan hainbat gatazka sortuz. Errenteriako egungo hiri antolaketa kaotikoa (auzo berrietan zuzentzen ari dena) 1960 inguruko eraikitze horren ondorio da.
1980ko hamarkadatik aurrera eta, batez ere, 1990ekoan zehar, biztanleriak behera egin zuen Errenterian, pixkaka-pixkaka. 2006. urtean, berriz, beheranzko joera amaitu eta biztanleriak gora egin zuen, auzo berriak (Markola, Fanderia, etab.) eraikitzearekin batera.
[aldatu] Biztanleriaren bilakaera
[aldatu] Administrazioa eta politika
[aldatu] Alkateak
2011 | Julen Mendoza (Bildu) |
2007 | Juan Carlos Merino (PSE-EE) |
2003 | Juan Carlos Merino (PSE-EE) |
1999 | Miguel Buen Lacambra (PSE-EE) |
1995 | Miguel Buen Lacambra (PSE-EE) |
1991 | Miguel Buen Lacambra (PSE) |
1987 | Miguel Buen Lacambra (PSE) |
1983 | Jose Maria Gurrutxaga Zapirain (PSE) |
1979 | Xabin Olaizola Lasa[3] (Herri Batasuna) |
[aldatu] 2011ko udal hauteskundeak
2011ko maiatzaren 22an udal hauteskundeak izan ziren. Egun hartan, 31.276 hautesle zeuden Errenterian erroldatuta (%100), eta 17802k bozkatu zuten (%56.91). Alderdien botoak horrela banatu ziren[4]:
alderdia | botoak | zinegotziak |
---|---|---|
Bildu | 6.301 | 8 |
PSE-EE | 4.970 | 7 |
EAJ | 2.232 | 3 |
PP | 1.579 | 2 |
Ezker Batua | 952 | 1 |
Zuriak | 395 | |
Baliogabekoak | 205 | |
Abstentzioa | 13.474 |
[aldatu] 2007ko udal hauteskundeak
2007ko maiatzaren 25ean udal hauteskundeak izan ziren. Egun hartan, 31.995 hautesle zeuden Errenterian erroldatuta (%100), eta 17.425ek bozkatu zuten (%54,46). Alderdien botoak horrela banatu ziren[5]:
alderdia | botoak | zinegotziak |
---|---|---|
PSE-EE | 6.412 | 8 |
EAE-ANV | 4.296 | 6 |
EAJ | 2.101 | 2 |
Ezker Batua[6] | 1.877 | 2 |
PP | 1.439 | 2 |
EA | 885 | 1 |
Zuriak | 306 | |
Baliogabekoak | 109 | |
Abstentzioa | 14.570 |
[aldatu] Zerbitzuak
[aldatu] Ikastetxeak
Errenteriak ondoko ikastetxe hauek ditu:
- Beraun Berri
- Bihotz Sakratua/Telleri-Alde
- Cristobal Gamon
- Don Bosco BHI
- Gurutzearen Alabak
- Koldo Mitxelena
- Langaitz Ikastola
- Oiartzo Batxilergo Ikastola
- Orereta Ikastola
[aldatu] Garraioak
Errenteriak EuskoTrenen trenbide sareko hiru geltoki ditu, Fanderian, Galtzarabordan eta Gaztaño-Erdialdean. Trenbide hau Topo izenaz ezagutzen da. Renferen sareak, halaber, geldigunea du Errenterian, Lezo-Errenteria deitutakoa. Sare horretatik aldirikoak (Donostia eta Gipuzkoako hainbat herritara) eta eskualdekoak (Gasteizera doazenak) pasatzen dira, besteak beste.
Autobus zerbitzu publikoari dagokionez, Errenteriak ondoko linea hauek ditu, beste batzuen artean:
- Hiri barneko hiru autobus linea.
- Beraun auzoa eta Donostia zuzenean lotzen dituen linea (Beraun-Donostia).
- Donostia-Pasai Donibane edo E1.
- Donostia-Oiartzun edo E2.
- Pasai Donibane-Anoetako futbol zelaia edo E5.
- Oiartzun-Anoetako futbol zelaia edo E5.
- Errenteria-Ospitaleak (Donostia Ospitalera) edo E6.
- Pasai Donibane-Donostia (Gautxori) edo E7.
- Oiartzun-Donostia (Gautxori) edo E7.
- Hondarribia-Irun eta Donostia arteko lineak.
[aldatu] Kirola
Errenterian ondoko kirol elkarteak daude, besteak beste[7][8]:
[aldatu] Kirol federatuak
Areto Futbola:
- Gamon Kirol Elkartea
Arraunketa:
Atletismoa:
- Errenteriako Atletismo Taldea (CAR)
Billar:
- Salones Madison
Boxeoa:
- Boxing Club Pako Bueno
Eskubaloia:
- Ereintza Eskubaloia
Futbola:
- Beti-Ona Kirol Elkartea
- Touring Futbol Elkartea
- Club Deportivo Orereta Kafea Futbol Club
Herri Kirolak:
- Auzolan Soka-Tira Taldea
Igeriketa:
- Oarsoaldea Igeriketa Kirol Elkartea
Judoa:
- Club Judo Sayoa
Mendizaletasuna:
- Urdaburu Mendizale Elkartea
Pilota:
- Errenteriako Pilota Eskola (EPLE)
- SCDR Beraun Bera Elkartea
Saskibaloia:
- Oiarso Saski Baloi Taldea
Txakurkrosa:
- Txakurkrosa Oarsoaldean elkartea
Txirrindularitza:
- Club Ciclista Laguntasuna
- Club Deportivo Ciclismo Biteri
Xakea:
- Asociacion Fomento Cultural
[aldatu] Eskolako Kirolak
- Koldo Mitxelena - LHI
- Kolde Mitxelena - DBH Institutoa
- Langaitz Ikastola
- Orereta Ikastola
- Gurutzearen Alabak
- Beraun Berri Ikastetxea
- Cristobal Gamon LHI
- Bihotz Sakratua/Telleri-Alde
[aldatu] Jaiak
- Ekainaren 24ko aurreko asteburua, Gaztaño auzoko jaiak
- Uztailaren 22a Madalenak, herriko jaiak
- Maiatzaren 15a San Isidro, Zamalbide auzoko jaiak
- Apirilaren 25aren ondorengo igandea, San Markora erromeria
[aldatu] Errenteriar ospetsuak
Errenteriar ospetsuen artean, Juan Frantzisko Petrirena "Xenpelar" bertsolaria, Koldobika Jauregi "Jautarkol" eta Mariasun Landa idazleak, Koldo Mitxelena hizkuntzalaria eta Jesus Maria Zamora futbolaria ditugu, besteak beste.
[aldatu] Herri senidetuak
[aldatu] Erreferentziak
-
Edukiaren zati bat monumentu hau sailkatutako kultura ondasun izendatzen duen lege testutik hartu da. Izan ere, testua jabari publikokoa da eta ez du jabetza intelektualik, Espainiako Jabetza Intelektualaren Legeko 13. artikuluan xedatu denez (Espainiako Aldizkari Ofiziala, 97. zenbakia, 1996-04-22)
- ↑ Errenteriako Udala - Erdi Aroa, Errenteria, portu eta merkataritza-hiria
- ↑ Monumentu-multzo izendapena EHAAn
- ↑ Xabin Olaizola (HB), Errenteriako alkateari eginiko elkarrizketa Argia, 927. zenbakia, 1982-03-21 (azken kontsulta: 2008-02-03)
- ↑ Errenteriako Udala - 2011ko Udal Hauteskundeak
- ↑ Errenteriako Udala - 2007ko Udal Hauteskundeak
- ↑ Aralarrekin koalizioan. Bi zinegotziak EBkoak dira.
- ↑ Errenteriako Udala Kirol federatua (Azken kontsulta: 2011-04-04)
- ↑ Errenteriako Udala Eskolako Kirola (Azken kontsulta: 2011-04-04)
[aldatu] Ikus, gainera
[aldatu] Kanpo loturak
- (Euskaraz)(Gaztelaniaz) Udalaren webgune ofiziala
- (Euskaraz) Landarbaso abesbatza
- (Euskaraz) Lau Haizetara Euskaldunon Elkartea
- (Euskaraz) Kale Izendegia
- (Euskaraz) Oiartzun ibaia
- (Euskaraz)Errenteria-Oreretako albistegia "Oarsoaldeko Hitza"n
- (Euskaraz)(Gaztelaniaz)Errenteriako toponimia
Errenteriako auzoak | ||
---|---|---|
Agustinak • Alaberga • Errenteriako Bentak • Beraun • Erdialdea • Fanderia • Gabierrota • Galtzaraborda • Gaztaño • Iztieta • Kaputxinoak • Lartzabal • Listorreta • Markola • Ondartxo • Perurena • Pontika • Ugarritze • Zamalbide |
|
|