Elorrio
Elorrio |
||
---|---|---|
Bizkaia | ||
|
||
Izen ofiziala | Elorrio | |
Estatua Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Bizkaia Durangaldea |
|
Alkatea | Ana Otadui (EAJ) | |
Herritarra | elorriar | |
Koordenatuak | - | |
Eremua | 37,40 km2 | |
Distantzia | 39 km Bilbora | |
Posta kodea | 48230 |
|
Biztanleria | 7.283 bizt. (2012) | |
Dentsitatea | 194,73 bizt./km² | |
Sorrera | 1356 | |
http://www.elorrio.net |
Elorrio Bizkaiko hego-ekialdeko udalerri bat da, Gipuzkoarekin eta Arabarekin mugakide dena. Bizkai osoko zaharrenen artean dago, Erdi Aroan fundatu zen-eta hiribildu gisa, eta gaur egun Durangaldeko herririk populatuenetan hirugarrena da (7.283 biztanle, 2012an).
Ingurune natural ederra du, eta ondare historiko eta kultural aberatsa; hartara, 1964an hirigunea gune historiko-artistiko izendatu zuten. Jauregi eta armarridun etxe asko dago, bai eta ermitak ere.
Eduki-taula |
[aldatu] Kokapena eta mugakideak
Elorrio Bizkaiko hego-sortaldeko muturrean dago, Gipuzkoarekin mugan, Durangaldearen barruan. Udalaitz mendiaren azpian dago eta haren lurrak Gipuzkoa mugatzen duten mendietan zabaltzen dira.
Eskualdeko burua, Durango, 9 km-ra dago, eta Bilbo 39 km-ra.
Elorrioren mugakideak honakoak dira: iparraldean Berriz eta Zaldibar; hegoaldean Arrasate (Gipuzkoa) eta Aramaio (Araba); sortaldean Elgeta eta Bergara (Gipuzkoa); eta sartaldean Atxondo eta Abadiño.
[aldatu] Komunikazioak
Komunikazioek udalerria zeharkatzen duen BI-634 (Durango - Arrasate - Beasain) errepidea daukate ardatz. Errepide hori Durangon lotzen zaie N 634 eta AP-8 errepideei, Bilbo eta Donostia uztartuz; eta Arrasaten lotzen zaio Araba eta Deba Ibarra uztartzen dituen AP-1 errepideari. Elorrion hasten dira Elgeta eta Bergarara doan BI-2632 errepidea eta Berrizera doan BI-3321 errepidea.
XX. mendearen erdialdera arte tren geltokia izan zuen, baina 1960ko hamarkadan itxi egin zuten.
Kanpazarreko mendateak lotzen du Arrasaterekin errepidez.
[aldatu] Udalerriaren osaera
Elorrio hainbat auzoz osatua dago. Hiriguneaz eta San Agustin lehengo elizateko hirigune txikiaz gain: honako auzoek osatzen dute hiribildua: Aidazua, Aldape, Arabio, Aruneta, Berrio, Berriozabaleta, Gazteeta, Gazeta, Iguria, Leanitz, Miota, Lekeriketa, Mendraka, Urkizuaran eta Zenita.
[aldatu] Hidrografia eta orografia
[aldatu] Hidrografia
Udalerriko ibai nagusia Udalaitz inguruetan sortzen den Zumelegi da. Ibai hau Arratzolarekin lotzen da Atxondon, bien batzetik Ibaizabal sortzen da. Ibarra inguratzen duten mendietan Zumelegiraino doazen beste hainbat erreka sortzen dira: Intxorta, Larrarte, Mendraka...
[aldatu] Orografia
Elorrio haranaren amaieran kokaturik, badirudi Anbotoko mendilerroko kareharrizko haitzak urrun daudela, baina mendilerrotik apur bat bananduta, 1.117 metroko Udalatx mendia dugu herriaren gainean. Landaretzaz estalitako hainbat mendik inguratzen dute udalerria, Intxorta (797 m.), Memaia (669 m.), Amitar, Santa Mañazar (679 m.) eta Erdella (660 m.), esaterako. Elorrion bertan ere badago Euskal Autonomia Erkidegoko hiru lurraldeek bat egiten duten mendia: Betsaide.
[aldatu] Ekonomia
Hiribilduaren ekonomia sektore industrialean oinarritzen da. Hala ere, nekazaritzak eta, batez ere, abeltzaintzak garrantzi aipagarria daukate udalerriko ekonomian.
Lehen sektorean nekazaritza-ustiapenek, gehienak txikiak, jarduera industrialeko diru-sarrerak osatzen dituzte gehienetan. Badira abeltzaintza-ustiapen garrantzitsuak, haragi eta esne ekoizpenean oinarrituak. Insignis pinuaren ustiapenak ere badu garrantzia.
Bigarren sektorea, esan bezala, garrantzitsuena da. Mota guztietako metal eraldaketan diharduten enpresak dira, galdategiak, burdindegiak eta tresna-makinako enpresak.
Zerbitzuen sektorea txikia da biztanleriaren eguneroko beharrak asetzeko, eta Durango eta Arrasate hurbil egoteak jendea erosketak bertan egitea errazten du.
San Agustin auzoan, Eroskik, kontsumo eta banaketa kooperatibak, bere egoitza ofiziala eta biltegiak dauzka.
[aldatu] Historia
Gaurko udalerria Elorrioko hiribilduak eta San Agustin Etxebarria elizateak osatzen dute. Hiribildua elizatearen lurretan sortu zuen Tello I.a Bizkaiko Jaunak 1356an. Herri bien historiak 1635ean bildu ziren. Ordura arte, Elorriok ordezkapena zuen Gernikako Batzarretan (hiribilduen 13. jarlekua), eta San Agustinek Gerediagakoetan, 3.a, Durangaldeko Merinaldeari baitzegokion. Bildu ostean, elizateak bertako ordezkapena galdu zuen eta hiribilduarekin batera izan zuen.
Elizate guztiekin gertatu bezala, ezin da jakin noiz sortu zen San Agustin Etxebarria. Jatorria Bizkaiko Lur Lauaren historiarekin lotzen omen da. Inguruko udalerrietan gizakiak bazirela frogatzen duten neolito aurreko garaiko giza aztarnak aurkitu dira.
Gaur egun Elorrio den eremuan hainbat hilobi eta hilarri aurkitu dira. Horietako batzuk Argiñetan bilduz joan ziren, Argiñetako nekropolia sortuz. Bertan 893ko piezak daude, kristautasuna ingurura sartu zeneko garaikoak. Hilarriak, berriz, hilobiak baino zaharragoak, aurrekristauak dira.
1053ko otsailaren 11n San Agustin Etxebarriako monasterioa sortu zuten. XII. mendean aldaketa erromanikoa izan zuen eta XVI. mendean gotiko itxura hartu zuen, gaur egun ikus daitekeena.
1356an hiribildua sortzeak nobleen botereari aurre egitea eta aldi berean Jaurerria gipuzkoarrengandik babestea zuen helburu. Ahaide nagusien arteko gudu nagusietako bat izan zuten Elorrion. Gudu hura 1468an izan zen, eta Ibarra oinaztarrak eta eta Marzana ganboatarrak izan ziren aurrez aurre.
XVI., XVII. eta XVIII. mendeak hiribilduko Aro Berria izan ziren. Hainbat elorriarrek parte hartu zuten bete-betean Amerikekin komertzioan. Horrek hiribildura aberastasun handiak ekarri zituen, eta horren oroigarri dira Elorrioko armarridun (69 baino gehiago) etxe eta jauregiak (20 inguru). Bizkaiko handiena den eliza eraiki zen (1459 eta 1506 bitartean), herri iturriak egin ziren, muga-gurutze garrantzitsu eta ondo landuak... Garai hartan atxiki zitzaion elizatea hiriguneari.
XIX. mendeak hiribildu aberatsa aurkitu zuen, bainuetxeen moda bereganatuz zihoan nekazaritza-gizarte batekin (hiribilduan baziren bainuetxe batzuk) eta hiribildua udaldiak igarotzeko erabiltzen zuen nobleziarekin.
Espainiako Gerra Zibila izan eta gero, bainuetxeen moda ahaztuta, Elorrio Euskal Herriaren eta Durangaldearen industrializazioari lotu zitzaion. Hainbat industria bertan kokatzeak biztanle kopurua handitu zuen, harik eta 1980ko hamarkadan 8.000 ingurura iritsi arte.
Monumentu gunea Eremu Historiko-Artistiko izendatu zuten 1964an, jarduera turistikoari bidea zabalduz.
[aldatu] Demografia
XX. mendeko 60ko eta 70eko hamarkadetan Elorrioko populazioa bikoiztu egin zen. 1980tik aurrera biztanleria egonkortu eta apur bat jaitsi zen.
Elorrioko biztanleria |
---|
[aldatu] Politika
2011ko maiatzaren 22ko udal hauteskundeetan Bildu koalizioak jaso zituen boto gehien, eta bigarren EAJ alderdia izan zen boto-kopuruen distantzia laburrera.
Bildu koalizioak 6 zinegotzi lortu zituen, EAJ alderdiak beste 6, eta PP alderdiak zinegotzi bat eskuratu zuen. 2011ko ekainaren 11n egindako inbestidura ekitaldian EAJko Ana Otadui hautatu zuten alkate, bere alderdiaren 6 botoei eta PP alderdiko Carlos García zinegotziaren botoari esker.[1]
2007 | 2011 | |
---|---|---|
Alderdia | Botoak | Botoak |
EAE-ANV | 1.672 (%40,69) | - |
Bildu | - | 1.741 (%41,96) |
EAJ-PNV | 1.245 (%30,30) | 1.505 (%36,27) |
EHA-ACE | 477 (%11,61) | - |
PSE-EE | 373 (%9,08) | 223 (%5,37) |
PP | 249 (%6,06) | 276 (%6,65) |
EA | 93 (%2,26) | Bildu koalizioan |
EB-B | - | 161 (%3,38) |
Abstentzioa | 1.799 (%29,84) | %28,62 |
2011ko maiatzaren 22 |
||||
Alderdia | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Bildu |
|
|
||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) |
|
|
||
Alderdi Popularra (PP) |
|
|
||
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) |
|
|
||
Aralar |
|
|
||
Ezker Batua - Berdeak (EB-B) |
|
|
||
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean |
[aldatu] Kultura
[aldatu] Ondare zibila
- Argiñetako nekropolia: 23 hilobi ditu, IX. mendekoak, eta hiru hilarri, lehenagokoak, kristautasunaren aurrekoak. Antza denez, inguruetako ermitetatik ekarri ziren Argiñetara.
- Don Telloren ataria: Aztarna bakarra garai batean hiribildua babesten zuen harresiarena.
- Berriozabaletako iturria: Berpizkunde estiloan eginda, iturria eta garbitegia dauzka, dena paraje zoragarri batean. Manuel Berriozabaletakoak, Peruko goi agintari batek,agindu zuen eraikitzea, bere emaztearentzat, zeina baitzen jatorri inkakoa.
- Esteibar-Arauna jauregia.
- Arabio jauregia.
- Apezpakoetxea jauregia.
- Olazabal jauregia.
- Lariz jauregia.
- Urkizu jauregia.
- Udaletxea.
- Arriola Kultur Aretoa: Erdiguenan kokatua, 1989an abian ipini zuten antzerki, zinema eta beste kultura ekitaldi batzuk eskaintzeko xedez.
[aldatu] Eliza ondarea
[aldatu] Elizak
- San Agustin eliza, estilo gotiko euskaldunean egina, gaur egungoa XV. mendekoa da, baina jatorrizkoa 1053an eraiki zen.
- Sortzez Garbiaren basilika. XV. mendekoa, gotiko berantiarra eta berpizkunde estiloan egina. Dorre barroko bat du, 53,34 metro garai, Bizkaiko bigarrena garaieran. Haren barruan San Balendin Berrio-Otxoaren hilobia daukagu, zeina Japonian hil baitzuten misiolari lanetan zebilela. Hori dela eta, eraiki zen erretaula berezi bat, asiar estilokoa.
[aldatu] Gurutzeak
- Gurutzeagako gurutze gotikoa.
- Santa Anako gurutze berpizkunde estilokoa.
- Gurutzebarri gurutzea, estilo platereskokoa.
[aldatu] Ermitak
Elorriok 20 ermita ditu, auzoetan banatuta:
|
|
|
|
[aldatu] Jaiak
- Uztailaren 4an Bizkaiko patroia den Balendin Berri-Otxoaren omenezko jaia ospatzen da.
- Iraileko lehen igandean Ferixa Nausikoak izaten dira, astebeteko herriko jai nagusiak, dantza, berbena, kirol eta herri kirol lehiaketa, kultura jarduera eta abarrekin.
- Urriko lehen igandean Errebonbilloen jaia izaten da, alarde militar bat. Jatorria udalerriak defentsa edota gerrarako zeuzkan milizietan omen dago. Herri azturaren arabera, ospakizunak milizia horiek Lepantoko gudatik itzultzean du oinarri. Herriko gazteek osatutako fusilero konpainia goizaldean eta arratsaldean ateratzen da eta herriko leku jakin batzuetan fusil deskargak egiten dituzte, aldatzen den leku bakarra alkatearen etxea dela. Arratsaldean Arrosarioko Ama Birjinarekin prozesioa egiten da, eta aurresku batekin amaitzen da Plaza Nagusian.
Auzoetan honako jaiak izaten dira:
- Gazeta, urtarrilaren 6an: Asuntzioa.
- Argiñeta, abuztuko lehen larunbata, Adrian Deuna.
- Miota, abuztuaren 24an: Bartolome Deuna.
- San Agustin, abuztuaren 28an: Agustin Deuna.
[aldatu] Ikastetxeak
- Elorrioko Herri Eskola.
- Txintxirri ikastola: 1968an abiatua.
- Lourdes Ikastetxea.
- Maria Bitartekaria.
[aldatu] Zerbitzuak
- Elorrioko anbulatorioa.
- Anboto irratia.
- Txantxibiri irratia.
[aldatu] Elkarteak
- Eme Elorrioko merkatarien elkartea.
- Erdella mendi elkartea.
- Elorrio Txirrindulari taldea.
- Gaztetxea.
- Barriketan euskara elkartea
- Intxorta Asti Elkartea
- Besaide Dantza Taldea
[aldatu] Lagunarte gastronomikoak
- Lagun Toki.
- Pitxar.
- Alkartu.
- Buzkantz.
[aldatu] Elorriar ospetsuak
- Juan Arezpakotxaga, Filipe IV.a Espainiakoaren Estatu-idazkaria.
- Balendin Berrio-Otxoa (1827–1861), Bizkaiko patroia.
- Alejandro Goikoetxea (1895-1984): TALGOren diseinatzailea. Gerra Zibilean, Francori eman zizkion Bilboko defentsako planoak.
- Jaime Kerexeta (1918-1998), idazle eta itzultzailea.
- Hilario Azkarate (1935-2012), esku huskako pilotaria. 6 aldiz izan zen buruz buruko txapelduna.
- Jose Antonio Ardanza (1941-), Eusko Jaurlaritzako lehendakaria 1985. eta 1999. urteen bitartean.
- Juan Jose Pujana (1943-), Eusko Legebiltzarreko lehendakaria 1980an. EAJ eta EA alderdietan ibilia.
- Iñigo Agirre (1942-), EAJko diputatua Espainiako Kongresuan (1977-1984), Eusko Legebiltzarreko parlamentaria (1984-1990) eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea (1979-2007).
- Alberto Leanizbarrutia (1963-), txirrindularia.
- Mikel Basabe (1966-), politikaria Aralar alderdiarekin.
- Anne Igartiburu (1969-), telebistako aurkezlea.
[aldatu] Erreferentziak
- ↑ EAJko Ana Otadui izango da alkate. Anboto.org, 2011ko ekainaren 12an kontsultatua
[aldatu] Bibliografia
- Agirre, I. (1992) Elorrio. Herri monografia hurbilketa. Bizkaiko Foru Aldundia. Bilbo.
- Arregi, G. (1987) Ermitas de Bizkaia. Labayru Institutua. Bilbo.
- Dyca, S.L. (2006) Elorrio, topalekua / Elorrio, punto de encuentro. Elorrioko Udala. Bilbo.
- Fernandez de Arroiabe, G. & Lizarralde, E. (2002) Elorrioko gurutze, baseliza eta jauregiak. Elorrio.
- Pagadigorria, S. (1979) La villa de Elorrio. Col. Temas vizkaínos, 57. zenb. Bizkaiko Aurrezki Kutxa. Bilbo.
[aldatu] Kanpo loturak
- (Euskaraz)(Gaztelaniaz) Elorrioko Udalaren webgunea
- (Euskaraz) Durangaldea
- (Euskaraz) Arriola Kultur Aretoaren webgunea
- (Euskaraz)Elorrioko ikastola