1882-02-02 / 1941-01-13
James Joyce
Joyce, James. Irlandar idazlea, ingelesez idazten zuena (Dublin, 1882 - Zurich, 1941). Familia katoliko abertzale batean sortua. Dublingo ikastetxe katoliko hoberenetan ikasi zuen, baina ama hil eta gero (1903), familiaren ekonomia egoerak behera egin zuen. Jesusen Konpainiako ikastetxe batean egonak garrantzi handia izan zuen Joycerengan. 1904an Irlandatik aldegin zuen, eta oso gutxitan itzuli zen; Zurichen, Polan eta Triesten bizi izan zen. Lehen Mundu Gerra piztu zenean Triestetik aldegin beharrean gertatu zen eta, atzera, Zurichera jo zuen. Gerra bukatu eta, 1920an, Parisen bizi izan zen hogei urtez. Han ezagutu zituen, besteren artean, Valéry Larbaud, Aragon, Eluard, T.S. Eliot, Hemingway, Fitzgerald eta Beckett. Ikusmenarekin eta alabaren osasunarekin arazo larriak izan eta gero, 1940an gerra zetorrela eta, Zurichera itzuli zen berriz eta handik urte betera hil zen. n Idazlanak. Olerki liburu batekin ezagutua izan zen lehenik Joyce, Chamber music (1907, Kamera musika). Beste olerki liburu bat argitaratu zuen 1927an, Poems penyeats (Sagar-poemak penike banatan). 1918an Joyceren antzerki lan bakarra agertu zen: Exiles (Atzerriratuak). Baina mailarik gorena prosan, eleberri eta kontakizun laburretan, iritsi zuen. Ipuin bilduma bat eman zuen lehenik argitara, Dubliners (1914, Dublindarrak). Hamabost ipuin dira, Joycek "epifania" deitzen zituen inspirazio uneen inguruan antolatuak; lehen hirurak haurtzaroari buruzkoak dira, hurrengo lauak gazte garaiari buruzkoak, eta beste lauak heldutasunari eskainiak. 1916an A portrait of the artist as a young man (Artistaren gaztetako portreta, Irene Aldasorok euskaratua) argitaratu zuen, bere lehen eleberria: Stephen Dedalus gaztearen bizitzaren kontakizun errealista da, Irlandako giro itogarritik alde egiteko ahaleginena; autobiografia kutsu handia du. Baina Joyceren lanik gogoangarriena Ulysses izeneko eleberri luzea eta trinkoa da, gaur egungo eleberrigintzaren oinarrian dagoena. 1914-1921 urteetan idatzi zuen, baina, liburu lizuna zela eta, arazoak izan zituen kaleratzeko; 1922an atera zen Parisen, eta Estatu Batuetan 1933 arte ez zen argitaratu. Ulysses-ek, 1904ko ekainaren 16an, Leopold Bloom-en, bere emazte Mollyren, eta Stephen Dedalusen ibilien eta pentsamenduen berri kontatzen du. Liburua Homeroren Odiseari jarraiki dago antolatua, bai gaietan, bai irudietan; hizkuntza, estilo, sinbolo eta ideia oparotasun nabarmen baten bitartez, bizitzaren ospakizun eta festa gertatzen da, ironia eta umorea dariola beti ere. Psikologia ikerketak ere leku garrantzitsua du bertan, Freud-en bidetik, inkontzientearenak batez ere, eta stream of consciousness (kontzientziaren isuria edo bakarrizketa), gerora asko erabili den teknikaren bitartez, adierazi zuen nagusiki; bestalde, parodiak edo era askotako testuen birsorketak ere leku handia hartzen du Ulysses-en. Beste ikuspegi batetik, gizon modernoaren eta gizon horrek gizartearekin dituen harremanen bilduma ere bada; nolabaiteko summa da, beraz, Ulysses. Joyceren azken lana Finnegan's Wake izan zen (1939); hamazazpi urtez landu zuen, eta bertan muturreraino eraman zuen Ulysses-en hasitako esperimentu bidea; hori dela eta, oso irakur zaila gertatzen da, eta itzulezina da ia. Baina irakurtzen nekeza bada ere, irakurtzen entzunda askoz gozoagoa da; horren azalpen gisa esan izan da Joyce ia itsua zela Finnegan's idatzi zuenean, eta irudimena entzumenekoa zuela ikusmenekoa baino gehiago. n Joyce da askorentzat XX. mendeko inglesezko idazle hoberena, hizkuntza erabat menderatzen baitzuen, eta hizkuntzaren baliabide guztiak erabiltzen jakin baitzuen. Joyceren obra, Ulysses bereziki, funtsezkoa izan da literatura modernoaren garapenean, eta areago, literaturaz beste alorretan ere, zineman besteak beste, izan du eragina.
Ostatua
itzul.: Andres Urrutia
Idatz & Mintz-7, 1984
KRITIKAK
Dublindarrak – Felipe Juaristi, El Diario Vasco (2001-01-13)
Dublindarrak – Markos Zapiain, Euskaldunon Egunkaria (2000-05-27)
Dublindarrak – Javier Rojo, El Correo (2000-02-09)
Jesusen haurtzaroa
John Maxwell Coetzee
itzul.: Aritz Gorrotxategi
Mikel Asurmendi
Hori da umorea, maisu!
Mo Yan
itzul.: Aiora Jaka - Maialen Marin
Hasier Rekondo
Estelles euskaraz
Vicent Andrés i Estellés
itzul.: Gerardo Markuleta
Aritz Galarraga
Zenbat lur behar ditu gizon batek?
Leon Tolstoi
itzul.: Mikel Vilches
Iraitz Urkulo
Eros tren txinatar batean
Rene Depestre
itzul.: Joxan Elosegi
Alex Gurrutxaga
Akaberako poesia amodioaz eta gaitzaz
Lois Pereiro
itzul.: Joxemari Sestorain
Hasier Rekondo
Billy Budd, marinela
Herman Melville
itzul.: Jose Ramon Vazquez
Iker Zaldua
Akaberako poesia amodioaz eta gaitzaz
Lois Pereiro
itzul.: Joxemari Sestorain
Igor Estankona
Ariel eta beste poema batzuk
Sylvia Plath
itzul.: Iñigo Astiz
Alex Gurrutxaga
Benito Cereno
Herman Melville
itzul.: Jose Ramon Vazquez
Iker Zaldua
2014 Martxoa
2014 Otsaila
2014 Urtarrila
Anibal Machado
Biaduktoko suizida
Katherine Mansfield
Panpina-etxea
2013 Abendua
2013 Azaroa
Ralph Ellison
Gizon ikusezina (hitzaurrea)
William Shakespeare
Hamlet (bi bertsio)
2013 Urria
Guillaume Apollinaire
Alcools (bi poema)
2013 Iraila
2013 Abuztua
Raymond Carver
Mandatua / Idazteaz
2013 Uztaila